11ο Συνέδριο της ΕΣΔΥ: Η ώρα της ευθύνης για την δημόσια υγεία

Η δημόσια υγεία είναι αγαθό και δικαίωμα θεμελιωμένο από πολύ παλιά, ωστόσο δεν ανταποκρίνονται όλα τα συστήματα υγείας στις βασικές αρχές που τη διέπουν. Στην Ελλάδα της κρίσης, το περιβάλλον στο χώρο της υγείας είναι ασφυκτικό και η τάση αύξησης του προσδόκιμου ζωής έχει σταματήσει να καταγράφεται τα τελευταία χρόνια.

Στους παράγοντες που ευθύνονται γι’ αυτό, συνέχισε, περιλαμβάνονται η περιστολή των δαπανών για τη φροντίδα υγείας, η κατάρρευση υφιστάμενων δομών, και οι έκτακτες καταστάσεις και ανάγκες (π.χ. προσφυγικό). Παρόλο που υπήρξαν θετικές νομοθετικές πρωτοβουλίες και η στελέχωση είναι επαρκής, το Εθνικό Σύστημα Υγείας υστερεί.

Τα παραπάνω τόνισε μεταξύ άλλων ο γενικός γραμματέας Δημόσιας Υγείας Γιάννης Μπασκόζος, μιλώντας στο 11ο Πανελλήνιο Συνέδριο της ΕΣΔΥ που ξεκίνησε την Πέμπτη και ολοκληρώνεται σήμερα Σάββατο.

Στην εναρκτήρια ομιλία του Επιστημονικού Προγράμματος, με θέμα «Δημόσια Υγεία: η αναγκαιότητα επανασχεδιασμού και ανασυγκρότησης», την οποία
συντόνισαν ο Καθηγητής Γιάννης Κυριόπουλος και ο Γιώργος Ντουνιάς (Τομέας Επαγγελματικής και Βιομηχανικής Υγιεινής της ΕΣΔΥ), ο Γενικός Γραμματέας Δημόσιας Διοίκησης επιχείρησε να αποτυπώσει το τοπίο στη δημόσια υγεία σήμερα, εντοπίζοντας τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης, αναγνωρίζοντας τους μείζονες κινδύνους για την υγεία και περιγράφοντας τους βασικούς άξονες της πολιτικής που η Πολιτεία καλείται να αναπτύξει για τη βελτίωση της κατάστασης.

Η διαμόρφωση μιας πολιτικής που θα αναστρέψει αυτή την εικόνα οφείλει να λάβει υπόψη της τους μείζονες κινδύνους για την υγεία: κάπνισμα, κατάχρηση οινοπνευματωδών, ανεπαρκή κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, ανεπαρκή κατανάλωση ψαριού και υπερκατανάλωση κόκκινου κρέατος, έλλειψη φυσικής άσκησης, παχυσαρκία, αλλά και κοινωνικούς παράγοντες (ανεργία, φτώχεια, κοινωνικός αποκλεισμός, υποβαθμισμένες συνθήκες εργασίας, φυσικό περιβάλλον, πλημμελής υγιεινή). Η διαχείριση των κινδύνων αυτών πρέπει να γίνεται στο επίπεδο τόσο της πρωτογενούς όσο και της δευτερογενούς πρόληψης. Η τελευταία περιλαμβάνει δράσεις, όπως ο προσυμπτωματικός έλεγχος, τα εθνικά σχέδια δράσης, η επιτήρηση, οι περιοδικοί έλεγχοι και το μητρώο χρόνιων νοσημάτων, ενώ εστιάζει σε νοσήματα με μεγάλη εξάπλωση (σακχαρώδη διαβήτη, υπέρταση, ΧΑΠ, ογκολογικά, υπερλιπιδαιμία).

Η στρατηγική για την υγεία καλείται να τολμήσει γενναίες διαρθρωτικές αλλαγές: αναμόρφωση, επικαιροποίηση και μεταρρύθμιση του νομοθετικού πλαισίου άσκησης και εφαρμογής της Δημόσιας Υγείας, αποκέντρωση των υπηρεσιών, ισχυροποίηση της Διεύθυνσης Δημόσιας Υγείας.

Η Πολιτεία θα πρέπει επίσης να επενδύσει στην ενδυνάμωση όλων των επαγγελματιών υγείας και να τους προσφέρει αρμοδιότητες αδειοδότησης και ελέγχου στους τομείς των τροφίμων, του περιβάλλοντος και της εργασίας. Οφείλει να διασυνδέσει προσωπικό, ιδρύματα και εμπλεκόμενους φορείς, αλλά και να επιχορηγήσει σύμφωνα με τις πραγματικές ανάγκες – το τελευταίο αποτελεί και δέσμευση, τόνισε κλείνοντας ο κύριος Μπασκόζος.

Σε αντίστοιχο πνεύμα κινήθηκε και η στρογγυλή τράπεζα που ακολούθησε, με θέμα «Πολιτική και Οικονομία της Δημόσιας Υγείας», την οποία συντόνισαν οι Ελπίδα Πάβη (DDS, MPH, PhD, Επιμελήτρια, ΕΣΔΥ) και Δώρα Σταύρου (Δ/ντρια Δημόσιας Υγείας ΕΣΥ, Υπουργείο Υγείας).

Πολιτική και Οικονομία της Δημόσιας Υγείας

Στη στρογγυλή τράπεζα που ακολούθησε, πρώτος πήρε το λόγο ο Αλέξης Μπένος,Καθηγητής Υγιεινής, Κοινωνικής Ιατρικής & Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ο οποίος μίλησε με θέμα «Η πρόκληση της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας – Αν όχι σήμερα, πότε;». Ο κύριος Μπένος περιέγραψε τον τρόπο με τον οποίο η λιτότητα δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο, προκαλώντας αύξηση των αναγκών οι οποίες, στη συνέχεια, προσκρούουν στην αποδιάρθωση των υπηρεσιών.

Εντέλει επικρατεί ο λεγόμενος “inverse care law”, σύμφωνα με τον οποίο τις υπηρεσίες υγείας καταναλώνουν οι νέοι, πλούσιοι και υγιείς, τη στιγμή που οι αδύναμες ομάδες του πληθυσμού, λόγω των οικονομικών φραγμών, στερούνται την αναγκαία πρόσβαση σε αυτές. Ο κύριος Μπένος αναφέρθηκε στα χαρακτηριστικά της ΠΦΥ σήμερα και επεσήμανε ότι, 37 χρόνια μετά την Alma Ata, επιχειρήθηκαν και πάλι μεταρρυθμίσεις με «παλιά υλικά». Στην πραγματικότητα, η ΠΦΥ οφείλει να καλύπτει την προάσπιση της υγείας των πολιτών, την πρόληψη της αρρώστιας, την περίθαλψη και τη θεραπεία, την αποκατάσταση και την κοινωνική επανένταξη των ασθενών. Τόνισε ότι για πρώτη φορά φέτος γίνεται προσπάθεια αναστροφής της υποχρηματοδότησης της υγείας – προσπάθεια που επιχειρεί να αναιρέσει την κοινή παραδοχή των τελευταίων δεκαετιών ότι η υγεία είναι εμπορεύσιμο αγαθό.

Η δομή του Εθνικού Δικτύου Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας θα πρέπει να περιλαμβάνει, σε πρώτο επίπεδο, μονάδες φροντίδας υγείας γειτονιάς και περιφερειακά ιατρεία και, σε δεύτερο επίπεδο, Μονάδα Αναφοράς ΠΦΥ (ΜΑΠΦΥ). Έτσι εξυπηρετούνται αποτελεσματικότερα οι στόχοι της ΠΦΥ: εκτίμηση των αναγκών υγείας της κοινότητας, σχεδιασμός και εφαρμογή προγραμμάτων (πρόληψης νοσημάτων, προαγωγής της υγείας), καθώς και εκτίμηση και παρέμβαση σχετικά με τις συνθήκες υγιεινής διαβίωσης στο σπίτι, τη γειτονιά, την εργασία, το σχολείο.

Στην παρουσίασή του με τίτλο «Προτεραιότητες δημόσιας υγείας σε περίοδο οικονομικής κρίσης», ο Καθηγητής Ιατρικής (ΕΚΠΑ) Γιάννης Τούντας, εξήγησε ότι, παρόλο που τα λοιμώδη νοσήματα παρουσίασαν σχετική έξαρση στην εποχή της κρίσης, η συνολική εικόνα δεν είναι τόσο απογοητευτική όσο σε άλλα κράτη που έχουν βιώσει την κρίση. Ως προς τους λοιπούς παράγοντες κινδύνου για την υγεία, το κάπνισμα παρουσιάζει τάσεις μείωσης από το 2006, κι αυτή η τάση καταγράφεται και στα χρόνια της κρίσης.

Στη διατροφή καταγράφεται στροφή προς το σπιτικό, αλλά όχι το υγιεινό φαγητό (φρούτα, λαχανικά, ψάρι, δημητριακά) και το φτηνό, κακής ποιότητας φαγητό έξω από το σπίτι, κάτι που, σε συνδυασμό με την έλλειψη φυσικής άσκησης, έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της παχυσαρκίας. Η κατανάλωση αλκοόλ παρουσιάζει μείωση, το ίδιο και τα τροχαία. Ο κύριος Τούντας επεσήμανε ότι, όπου η εικόνα δείχνει θετική, δυστυχώς αντιστρέφεται, αν στην παρατήρηση απομονώσουμε τις πληττόμενες από την κρίση ομάδες, οι οποίες πίνουν και καπνίζουν περισσότερο τα τελευταία χρόνια. Γενικότερα, το σύστημα υγείας δείχνει να γίνεται ολοένα και πιο προβληματικό. Απαιτούνται τουλάχιστον 6% του ΑΕΠ για τη βιωσιμότητά του, επανασχεδιασμός των υπηρεσιών υγείας και στροφή του ενδιαφέροντος στην ΠΦΥ. Εφόσον το μοντέλο που έχει προκριθεί είναι αυτό των Κέντρων Υγείας, θα πρέπει να εστιάσουμε σε αυτό και η έννοια της οικογενειακής ιατρικής να ενσωματωθεί στην ίδια προσέγγιση. Καταλήγοντας, ο κύριος Τούντας τόνισε πως πρέπει να δοθεί τέλος στην οριζόντια λογική παροχών για την υγεία, καθώς το μείζον πρόβλημα είναι οι κοινωνικές ανισότητες και ο κίνδυνος για την υγεία έχει αυξηθεί αισθητά τα τελευταία χρόνια για τις πιο αδύναμες πληθυσμιακές ομάδες.

«Εκτίμηση κινδύνων-αναγκών και διαχείριση απειλών Δημόσιας Υγείας» ήταν ο τίτλος της παρουσίασης της Αθηνάς Λινού, Καθηγήτριας και Διευθύντριας του Εργαστηρίου Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής, της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Προέδρου του Ινστιτούτου Προληπτικής, Περιβαλλοντολογικής και Εργασιακής Ιατρικής «Prolepsis». Η κυρία Λινού είπε ότι μας ενδιαφέρει κυρίως η πληθυσμιακή (όχι η ατομική) εκτίμηση κινδύνων δημόσιας υγείας, η οποία παρέχει τη δυνατότητα καθορισμού προτεραιοτήτων, σχεδιασμού και ικανοποιητικής διαχείρισης προβλημάτων, και είναι ιδιαίτερα χρήσιμη σε περιόδους οικονομικής κρίσης. Διέκρινε τους κινδύνους σε έκτακτες ανάγκες-κρίσεις και διαρκείς-χρόνιες απειλές, και ανέλυσε δύο παραδείγματα διαχείρισής τους: αυτό της παιδικής παχυσαρκίας και εκείνο του προσφυγικού. Εργαλεία για την αντιμετώπισή τους αποτελούν ο σχεδιασμός και ο σωστός προγραμματισμός, η ετοιμότητα, ο καθορισμός προτεραιοτήτων, η εκτίμηση αναγκών και η επικοινωνία.

Τη συνεδρία έκλεισε ο Καθηγητής της ΕΣΔΥ, Τάκης Παναγιωτόπουλος, με την παρουσίασή του «Το νέο Ατομικό Δελτίο Υγείας Μαθητή και ο δύσκολος δρόμος της δημόσιας υγείας “βάσει τεκμηρίωσης”». Ο κύριος Παναγιωτόπουλος διαπίστωσε ότι τα μεγάλα προβλήματα δημόσιας υγείας στη χώρα μας είναι –στη βάση τους– προβλήματα λειτουργίας των θεσμών.

Το Ατομικό Δελτίο Υγείας Μαθητή (ΑΔΥΜ) καθιερώθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1980 και συνέχισε να εξελίσσεται, ενώ παράλληλα αυξάνονταν οι απαιτούμενες ιατρικές βεβαιώσεις για τις διάφορες ενδο-και εξω-σχολικές δραστηριότητες. Επαρκής τεκμηρίωση αυτών των απαιτήσεων δεν υπήρξε ποτέ. Το νέο ΑΔΥΜ δεν έχει απλώς νέα μορφή. Έχει νέα φιλοσοφία και αντικαθιστά όλες τις βεβαιώσεις που προβλέπονταν παλαιότερα. Η εφαρμογή του κατά το σχολικό έτος 2014-15 έγινε χωρίς επαρκή ενημέρωση του ιατρικού κόσμου, του κοινού και των γονέων, και χωρίς σχεδιασμό ολοκληρωμένων προγραμμάτων πρόληψης. Το ΑΔΥΜ αποτελεί ένα ακόμη παράδειγμα που καθιστά προφανές ότι, για την αντιμετώπιση των σοβαρών προβλημάτων υγείας στη χώρα μας απαιτούνται πρωτίστως κεντρικοί φορείς δημόσιας υγείας, περιφερειακές δομές δημόσιας υγείας και εκπαιδευμένο, εξειδικευμένο στη δημόσια υγεία προσωπικό.