Μετά το θάνατο, το σώμα μας ανήκει στο κράτος; του Β.Σωτηρόπουλου

Με νομοσχέδιο που προωθεί το Υπουργείο Υγείας, το πρόβλημα της δωρεάς οργάνων επιχειρείται να αντιμετωπισθεί με μια επέμβαση στην αυτοδιάθεση του ατόμου. Ενώ μέχρι τώρα δωρητής οργάνων γινόταν το άτομο με σχετική δήλωσή του, αυτό αντιστρέφεται. Το νομοσχέδιο θα καθιστά κάθε άτομο ex lege δότη οργάνων μετά το θάνατό του, εκτός αν εν ζωή είχε ασκήσει σχετική προσφυγή αντίταξης, στον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων.

Η αντιστροφή αυτή θέτει σημαντικά νομικά ζητήματα βιοηθικής, όπως και κάθε περιορισμός ή "αναδιατύπωση" της αυτοδιάθεσης του ατόμου. Η συγκατάθεση αποτελεί ένα κομβικό ζήτημα όσον αφορά την ελεύθερη χρήση στοιχείων της προσωπικότητας, σε όλο τον ορίζοντα των νομοθεσιών που αφορούν την επιτρεπόμενη διάθεση: από
τα προσωπικά δεδομένα (που η επεξεργασία του προϋποθέτει κατ' αρχήν την ενημερωμένη συγκατάθεση) και την πνευματική ιδιοκτησία (που η συναίνεση του δημιουργού αποτελεί νόμιμη βάση για την χρήση του έργου), μέχρι το γενικό αστικό δίκαιο (έγκριση - συναίνεση) αλλά και το ποινικό δίκαιο, όπου η συγκατάθεση σε πράξεις που αλλιώς θα θεωρούνταν προσβολές, αποτελεί λόγο απαλλαγής για ορισμένα αδικήματα.

Η θετική συγκατάθεση είναι το σύστημα "opt-in": όταν επιλέγεις με δική σου πρωτοβουλία την διάθεση στοιχείων της προσωπικότητάς σου. Αυτό είναι το σημερινό σύστημα για τους δότες οργάνων. Το αντίστροφο σύστημα είναι το "opt-out": τα όργανα διατίθενται αυτοδικαίως, εκτός αν έχεις αντίρρηση και την έχεις ασκήσει εν ζωή. Μπορεί να ακούγεται το ίδιο, αλλά δεν είναι. Αν περάσει αυτή η νομοθεσία, το νεκρό σώμα θα ανήκει κατ' αρχήν στο κράτος, και η ελεύθερη βούληση θα είναι μια εξαίρεση κι όχι ο κανόνας. Εκτός των άλλων, πρόκειται για ένα πιεστικό μέτρο που ενέχει από τη φύση του μια υφέρπουσα, αλλά σοβαρή κοινωνική αποδοκιμασία για όσους δηλώσουν "opt-out": αφού ο νόμος "κανονικό" θεωρεί το κοινωνικώς αναγκαίο (δηλαδή την αντιμετώπιση της έλλειψης μοσχευμάτων), το άτομο θα διστάσει να εκφράσει ελεύθερα τη γνώμη του για "opt-out", αναλογιζόμενο τελικά τις παρενέργειες, αλλά και το μεγάλο ηθικό δίλημμα στο οποίο μας θέτει με το ζόρι η Πολιτεία.

Τέτοια πιεστικά διλήμματα όμως, σε μια δημοκρατική κοινωνία, δεν επιτρέπεται να τα επιβάλλει ο νομοθέτης. Η ίδια η έννοια της ελευθερία επιβάλλει η λήψη της απόφασης για δωρεά ή μη των οργάνων να γίνεται χωρίς προϋποθέσεις και μόνο με θετικό τρόπο, όχι ως εξαίρεση από τον κανόνα.