ντροπιαστική ήττα της Ιστορίας της και μάλιστα στο ίδιο της το σπίτι.
Εκατομμύρια Βραζιλιάνοι σοκάρονται, απορούν, καταριούνται, κλαίνε. Κι
όμως, δεν ήταν κάποιοι άλλοι αυτοί που πριν από την έναρξη του Μουντιάλ
διαμαρτύρονταν για την διοργάνωση, τη διαφθορά και την ανέχεια.
Κάθε 4 χρόνια, με αφορμή το Παγκόσμιο Κύπελλο, αναζωπυρώνεται η
συζήτηση για το ποδόσφαιρο ως κοινωνικό φαινόμενο: Είναι ένα απολίτικο
«όπιο του λαού»; Μια «συναισθηματική πανώλη»; Μία επικερδής επιχείρηση;
Ένα «πολιτισμένο θέαμα ελεγχόμενης βίας»; Μια λυρική ταύτιση με
«φαντασιακές κοινότητες» όπως το έθνος και η πατρίδα; Ένας όμορφος
τρόπος για να παραμένουν οι φτωχοί υποταγμένοι και πειθήνιοι;
Πάντως, ενώ διανοούμενοι, ιστορικοί και κοινωνιολόγοι προσπαθούν να
δώσουν απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα, το γεγονός παραμένει: Το 2010
3,2 δισ. άνθρωποι παρακολούθησαν έστω και 1 λεπτό τηλεοπτικής κάλυψης
του Μουντιάλ με τους περισσότερους στην Κίνα, η οποία δεν συμμετείχε καν
σε αυτό. Ένα ασύλληπτα μεγάλο κοινό για να αφήσει τους κυνηγούς του
κέρδους αδιάφορους. H FIFA κρατά στα χέρια της το «άγιο δισκοπότηρο» του
κέρδους: Είναι αυτή που όταν αποφασίζει σε ποια χώρα θα γίνει το
Παγκόσμιο Κύπελλο, δίνει το έναυσμα σε ένα όργιο διαφθοράς και σπατάλης,
με τις ευλογίες κυβερνήσεων και διαφημιστικών εταιριών.
Είναι σίγουρα μακρινό παρελθόν οι εποχές που οι εθνικές ομάδες
ταξίδευαν με πλοία για να φτάσουν στον προορισμό τους και οι παίκτες
προέρχονταν από αλάνες και φτωχογειτονιές. Αλλά είναι επίσης μακρινό
παρελθόν και το 1974, οπότε για πρώτη φορά διαφημίστηκε μια εταιρία -η
Adidas- στην μπάλα της διοργάνωσης ή ακόμα και το 1982 που για πρώτη
φορά η FIFA πούλησε τα τηλεοπτικά δικαιώματα ενός Μουντιάλ.
Σήμερα το κονκλάβιο της FIFA από τον πύργο του στην Ελβετία
διαχειρίζεται ένα προϊόν εμπορικής αξίας 5 δισ., με τα έξοδα για το
προσωπικό της να έχουν αυξηθεί κατά 73% μεταξύ μόλις του 2008 και του
2013. Ο ανταγωνισμός των εταιριών για το ποιος θα γίνει σπόνσορας της
FIFA και χορηγός ομάδων ή παικτών θυμίζει αγώνα μέχρι θανάτου. Ο
εξευτελισμός του αθλήματος έφτασε στο σημείο να ανατεθεί το Μουντιάλ του
2022 στους εμίρηδες του Κατάρ, με το αζημίωτο φυσικά όπως απεδείχθη
πριν λίγο καιρό.
Μέσα σε αυτό το πανηγύρι κερδοσκοπίας, οι ποδοσφαιριστές έχουν
μετατραπεί σε ακριβά προϊόντα, πολύτιμα αλλά περιορισμένης χρήσης. Από
το 1974, οπότε ο Κρόιφ επέλεξε να αγωνιστεί στον Τελικό του Μουντιάλ με
τη διαφήμιση της Puma (με την οποία είχε συμβόλαιο) αντί της Adidas όπως
η υπόλοιπη ομάδα της Ολλανδίας, έγινε καθαρό ότι το επίκεντρο της
προσοχής θα είναι οι σουπερ σταρ του ποδοσφαίρου, οι οποίοι και
διαπαιδαγωγούνται ανάλογα: ζωή μέσα στη χλιδή και τις ανέσεις,
διαφημίσεις για οποιοδήποτε προϊόν μπορεί να φανταστεί κανείς και,
φυσικά, καμία κουβέντα για κοινωνικά ή πολιτικά ζητήματα. «Εκπαιδευμένα
κοτόπουλα πτηνοτροφείου», όπως είπε ο Άγγλος Πολ Γκασκόιν.
Το ποδόσφαιρο του 2014 έχει μετατραπεί σε κάτι εντελώς διαφορετικό
από αυτό που ήταν λίγες δεκαετίες νωρίτερα, ακόμα και αν λέμε ότι πάντα
ήταν ένα «όπιο του λαού». Η πολιτική πάντα «εμπλεκόταν» στο ποδόσφαιρο,
αλλά έχει διανυθεί απόσταση από τον Μουσολίνι που εκμεταλλεύθηκε την
νίκη της Ιταλίας στο Μουντιάλ του 1934 μέχρι τον Μπερναρ Ταπί, τον
Μπερλουσκόνι ή τον Μελισσανίδη, τον Μαρινάκη και τον Μπέο που καθοδηγούν
από στρατούς οπαδών μέχρι κυβερνήσεις και εκλέγονται δήμαρχοι ή
πρωθυπουργοί.
Τα δάκρυα των Βραζιλιάνων είναι μια ιστορία ενός «άλλου» ποδοσφαίρου,
γιατί προέρχονται από έναν λαό που μπορούσε να διαδηλώνει ενάντια στη
διοργάνωση και την ίδια στιγμή να θρηνεί για την ήττα της εθνικής του
ομάδας. Αυτά τα δάκρυα δείχνουν ότι υπάρχουν πολλών ειδών «ταυτίσεις»
που δεν είναι όλες τις ίδιας ποιότητας και επομένως δεν μπορούμε να τις
απορρίπτουμε συλλήβδην, επειδή έχουν σχέση με μια μπάλα. Όπως λέει και ο
Εδουάρδο Γκαλεάνο: «Μερικές φορές το μικρό ψάρι καταβροχθίζει το
μεγάλο. Αυτό το καλό έχουν το ποδόσφαιρο και η ζωή»…
…και δύο παλιές ιστορίες
«Το επαγγελματικό ποδόσφαιρο ασκεί δικτατορία. Οι ποδοσφαιριστές δεν
μπορούν να βγάλουν μιλιά απέναντι στη δεσποτική εξουσία των αφεντικών
της μπάλας που, από το κάστρο τους, τη FIFA, διοικούν και κλέβουν. Η
απόλυτη εξουσία αιτιολογείται από τη συνήθεια: Έτσι είναι, επειδή έτσι
πρέπει να είναι, και έτσι πρέπει να είναι, επειδή έτσι είναι. Όμως,
πάντοτε ήταν έτσι;» (Εδουάρδο Γκαλεάνο)
Δύο ιστορίες από το παρελθόν που μας υπενθυμίζουν ότι το ποδόσφαιρο
είναι κάτι πολύ παραπάνω από απλώς ένα παιχνίδι. Δύο ιστορίες
αξιοπρέπειας και προσωπικής δέσμευσης σε έναν σκοπό. Πολύ μακριά από τις
χαζοχαρούμενες selfies σημερινών ποδοσφαιριστών ή από τον «αρχηγό» που
έγινε ευρωβουλευτής με το επιχείρημα ότι… ξέρει να νικάει στην Ευρώπη.
Πρώτη ιστορία: Οι 10 «δραπέτες» και η πρώτη εθνική ομάδα της Αλγερίας
Αίσθηση προκάλεσε η δήλωση του αρχηγού της εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου
της Αλγερίας ότι αυτός και οι συμπαίκτες του θα προσφέρουν το πριμ για
την συμμετοχή τους στους 16 του Παγκοσμίου Κυπέλλου στους Παλαιστίνιους
της Λωρίδας της Γάζας «διότι αυτοί το χρειάζονται περισσότερο». Μάλιστα,
οι ποδοσφαιριστές της Αλγερίας κατά τη διάρκεια της περιοδείας τους
στους δρόμους του Αλγερίου, μετά την επιστροφή τους από την Βραζιλία,
όπου αποθεώθηκαν από χιλιάδες συμπατριώτες τους, είχαν κρεμασμένη πάνω
στο λεωφορείο που τους μετέφερε την παλαιστινιακή σημαία δίπλα σε αυτήν
της χώρας τους.
Οι ποδοσφαιριστές της Αλγερίας, με αυτόν τον τρόπο, αποτέλεσαν
φωτεινή εξαίρεση στο γενικό κανόνα που θέλει τους σύγχρονους
ποδοσφαιριστές -φυσικά με τις ευλογίες της FIFA- να ζουν σε έναν δικό
τους κόσμο και να μην παίρνουν θέση για κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα
ακόμα και στην ίδια τους τη χώρα. Τα πράγματα όμως δεν ήταν πάντα έτσι.
Και η ιστορία της εθνικής ομάδας της Αλγερίας μας το υπενθυμίζει με τον
καλύτερο τρόπο.
Στις 15 Απριλίου του 1958, δύο μόλις μήνες πριν από το Μουντιάλ στη
Σουηδία, η κοινή γνώμη της Γαλλίας και όλου του κόσμου μαθαίνει για την
παράξενη εξαφάνιση 10 Αλγερινών ποδοσφαιριστών, που ήταν σημαντικά
στελέχη των γαλλικών ομάδων εκείνης της εποχής και 5 από αυτούς διεθνείς
με την Εθνική Γαλλίας. Πιο γνωστός από όλους, ο Rachid Mekhlufi,
πρωταθλητής Γαλλίας με τη Σαιντ Ετιέν το 1957 αλλά και Κόσμου με την
Εθνική Ομάδα Ενόπλων Δυνάμεων της Γαλλίας την ίδια χρονιά, προοριζόμενος
να αγωνιστεί με την εθνική ομάδα της Γαλλίας στο Μουντιάλ του 1958.
Το μυστήριο λύνεται τις επόμενες ώρες: Οι Αλγερινοί ποδοσφαιριστές
έφτασαν στην Τυνησία, έδρα της προσωρινής κυβέρνησης του Μετώπου για την
Απελευθέρωση της Αλγερίας (FLN) που από το 1954 έχει αρχίσει τον ένοπλο
αγώνα ενάντια στον γαλλικό ιμπεριαλισμό για την ανεξαρτησία της χώρας.
Σκοπός τους, να επανδρώσουν την ποδοσφαιρική ομάδα του FLN, την πρώτη
εθνική ποδοσφαιρική ομάδα της Αλγερίας.
«Δεν δίστασα καθόλου. Σήμερα οι ποδοσφαιριστές παίρνουν αποφάσεις με
βάση την καριέρα τους και τα χρήματα. Το Παγκόσμιο Κύπελλο; Φυσικά το
σκεφτόμουν… Αλλά ήταν κάτι ασήμαντο μπροστά στην ανεξαρτησία της
πατρίδας μου», θυμάται ο Mekhlufi. «Κανείς μας δεν μετάνιωσε. Ήμασταν
στρατευμένοι. Ήμασταν επαναστάτες. Αγωνιστήκαμε για την ανεξαρτησία της
πατρίδας μας. Ήταν τα καλύτερά μας χρόνια», θα δηλώσει ο Mohamed
Maouche, παίκτης της Reims, που είχε φτάσει στον Τελικό του Κυπέλλου
Πρωταθλητριών το 1956.
To πρώτο ματς των «έντεκα της ανεξαρτησίας» ήταν στις 9 Μαΐου του
1958 με αντίπαλο το Μαρόκο, στην Τύνιδα και τις εξέδρες γεμάτες με
Αλγερινούς μαχητές που πυροβολούν στον αέρα στη θέα της αλγερινής
σημαίας. Οι Αλγερινοί νικούν 2-0 και η FIFA αποβάλλει από τις τάξεις της
την ποδοσφαιρική ομοσπονδία του Μαρόκου. Την ίδια τύχη θα έχουν οι
ομοσπονδίες της Τυνησίας και της Λιβύης. Όπως ήταν φυσικό, καμιά χώρα
του «δυτικού κόσμου» δεν δέχτηκε να φιλοξενήσει αγώνα της ποδοσφαιρικής
ομάδας του FLN.
«Να κάνουμε γνωστή την επανάσταση και να μαζέψουμε χρήματα για τον
αγώνα, αυτός ήταν ο σκοπός μας», θα πει ο Mustapha Zitouni, διεθνής ως
τότε με την Εθνική Γαλλίας. Η ομάδα του FLN επί 4 χρόνια θα
πραγματοποιήσει περιοδείες σε Ασία, Αφρική και Ανατολική Ευρώπη,
επιμένοντας πάντα να ακούγονται οι εθνικοί ύμνοι πριν από την έναρξη
κάθε αγώνα. Θα επισκεφτεί, μεταξύ των άλλων, την Κίνα του Μάο και το
Βιετνάμ, όπου θα γίνει δεκτή με ενθουσιασμό. Έδωσε 91 παιχνίδια μέχρι
την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Αλγερίας, το 1962, διαδίδοντας παντού
το μήνυμα της Αλγερινής Επανάστασης.
Δεύτερη ιστορία: Όταν ένας διεθνής αρνήθηκε να σφίξει το χέρι του δικτάτορα
Στις 21 Νοεμβρίου του 1973, στο Εθνικό Στάδιο του Σαντιάγο της Χιλής είναι
προγραμματισμένος ένας κρίσιμος ποδοσφαιρικός αγώνας μπαράζ: Σοβιετική
Ένωση εναντίον Χιλής με έπαθλο μία θέση στο Μουντιάλ της επόμενης
χρονιάς, στη Γερμανία. Όμως οι εξέδρες είναι σχεδόν άδειες και το μόνο
που βλέπει κανείς είναι φαντάρους με το όπλο στο χέρι. Τι έχει συμβεί;
Από τις 11 Σεπτέμβρη της ίδιας χρονιάς, η Χιλή βρίσκεται υπό τις
διαταγές του στρατηγού Αουγκούστο Πινοσέτ, ο οποίος με τη στήριξη των
ΗΠΑ ανέτρεψε τη δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση Αλιέντε, εγκαθιδρύοντας
δικτατορία. Ο ίδιος ο Αλιέντε έπεφτε νεκρός στο προεδρικό μέγαρο την
ημέρα του πραξικοπήματος. Ακολουθεί ένα πογκρόμ συλλήψεων και
εκτελέσεων. Το Εθνικό Στάδιο του Σαντιάγο μετατρέπεται σε στρατόπεδο
συγκέντρωσης, με χιλιάδες συλληφθέντες, εκ των οποίων εκατοντάδες θα
εκτελεστούν.
Η ποδοσφαιρική ομάδα της Σοβιετικής Ένωσης ζητάει από την FIFA να
αλλάξει την έδρα του μπαράζ, γιατί το στάδιο του Σαντιάγο είναι
«βουτηγμένο στο αίμα». Η χούντα του Πινοσέτ, φυσικά, αρνείται τις
κατηγορίες. Η FIFA στέλνει αξιωματούχους της να επιθεωρήσουν το στάδιο
και δεν βρίσκει τίποτα ύποπτο, την ίδια στιγμή που τα αποδυτήρια και τα
υπόγεια του σταδίου ήταν γεμάτα βασανισμένους συλληφθέντες, ενώ οι
περισσότεροι είχαν μεταφερθεί αλλού. Έτσι αποφασίζει ότι ο αγώνας θα
γίνει κανονικά στο Σαντιάγο.
Η Σοβιετική Ένωση αποφασίζει ότι δεν θα κατέβει να παίξει στον αγώνα.
Ήταν η πρώτη περίπτωση μποϊκοτάζ ποδοσφαιρικού αγώνα για πολιτικούς
λόγους. Έτσι θα λάβει χώρα «το πιο άθλιο ποδοσφαιρικό ματς της
Ιστορίας», σύμφωνα με τον Εδουάρδο Γκαλεάνο, που ήταν παρών εκείνη την
ημέρα στο στάδιο. Η ποδοσφαιρική ομάδα της Χιλής εμφανίζεται μόνη της σε
ένα άδειο γήπεδο. Ο διαιτητής σφυρίζει την έναρξη. Οι παίκτες της Χιλής
ανταλλάσσουν κάποιες πάσες και σκοράρουν σε ένα άδειο τέρμα. Λήξη!
Τελικό αποτέλεσμα: Χιλή-Σοβιετική Ένωση 1-0 και η Χιλή προκρίνεται στο
Μουντιάλ του 1974…
Όμως, ο Carlos Caszely, μέλος της εθνικής ομάδας της Χιλής εκείνη την
ημέρα έμελλε να γίνει σύμβολο του αγώνα ενάντια στη χούντα του Πινοσέτ.
Λίγους μήνες μετά, τον Ιούνιο του 1974, ο δικτάτορας δέχεται την εθνική
ομάδα της χώρας για να ευχηθεί καλή επιτυχία ενόψει του Μουντιάλ της
Γερμανίας. Ο Carlos Caszely αρνείται να σφίξει το χέρι του δικτάτορα. Θα
το πληρώσει ακριβά. Μετά την επιστροφή του θα μάθει ότι η μητέρα του
βασανίστηκε από τη χούντα. «Μου έδειξε το στήθος της γεμάτο μελανιές και
άρχισα να κλαίω σαν μωρό. Με έκαναν να το πληρώσω με ό,τι πιο πολύτιμο
είχα: τη μητέρα μου…».
Το 1985 διοργανώνεται ποδοσφαιρικό ματς προς τιμήν του Caszely με
αφορμή την αποχώρησή του από την ενεργό δράση. Κανένα κανάλι δεν
μεταδίδει τον αγώνα με τον φόβο ότι θα μετατραπεί σε διαδήλωση ενάντια
στο καθεστώς Πινοσέτ. Έτσι κι έγινε με 80.000 Χιλιανούς στις κερκίδες.
Ήταν από τις πρώτες μαζικές εκδηλώσεις στο εσωτερικό της Χιλής ενάντια
στο δικτάτορα.
Το 1988 ο Πινοσέτ διοργανώνει δημοψήφισμα για το αν θα παραμείνει
άλλα 8 χρόνια στην εξουσία. Ο Carlos Caszely πρωταγωνιστεί μαζί με τη
μητέρα του σε τηλεοπτικό σποτ καλώντας τον λαό της Χιλής να ψηφίσει
«όχι», κάτι που προκαλεί αίσθηση. Σύμφωνα με αναλυτές, η μετάδοση αυτού
του σποτ έπεισε το 7% των αναποφάσιστων. Στο δημοψήφισμα της 6ης
Οκτωβρίου η παράταση της θητείας του Πινοσέτ απορρίπτεται με ποσοστό
66%...
Η εθνική ομάδα της Χιλής χρησιμοποιεί μέχρι σήμερα το Εθνικό Στάδιο
του Σαντιάγο ως έδρα της. Το 2011 ένα μικρό κομμάτι της κερκίδας, το
«Escotilla 8» αφιερώθηκε στη μνήμη των συλληφθέντων και των εκτελεσμένων
από τη χούντα του Πινοσέτ στο στάδιο. Για να θυμίζει, εκτός των άλλων,
ότι το ποδόσφαιρο είναι πολλά εκτός από παιχνίδι…
Χριστόδουλος Δολαψάκης: Ιατρός ειδικός Παθολόγος
Αναρτήσεις
