Ολο και περισσότερες γυναίκες στις δυτικές κοινωνίες προγραμματίζουν την απόκτηση παιδιού σε μεγαλύτερη ηλικία. Ωστόσο, το βιολογικό ρολόι δεν μπορεί να ακολουθήσει αντίστροφη πορεία. Οι ερευνητές στρέφουν τώρα με ενδιαφέρον τα μικροσκόπιά τους στον νηματώδη σκώληκα που, όπως αποδείχθηκε, έχει πολλά κοινά σημεία στον τομέα της γονιμότητας με τις γυναίκες. Οι έρευνές τους λοιπόν ίσως παρατείνουν τη διάρκεια της αναπαραγωγικής ηλικίας της γυναίκας. τουλάχιστον με όσα υποστηρίζει η ερευνήτρια Κολίν Μέρφι και οι συνεργάτες της στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον, του Νιου Τζέρσι, στις ΗΠΑ. Εκπληκτοι οι ερευνητές διαπίστωσαν πως το βιολογικό ρολόι των γυναικών λειτουργεί κατά τον ίδιο τρόπο με αυτόν του νηματώδους σκώληκα «Caenorhabditis Elegans», καθώς η γονιμότητά του μειώνεται όσο γερνά. Αποδείχθηκε ότι οι μοριακοί μηχανισμοί του παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες με τους αντίστοιχους πολλών θηλαστικών που έχουν μελετηθεί, μεταξύ των οποίων και των γυναικών.
Οι επιστήμονες διερευνούσαν εδώ και καιρό τον ρόλο της γήρανσης στη διαδικασία της αναπαραγωγής, διεξάγοντας πειράματα στον ασήμαντο αλλά πολυμελετημένο νηματώδη σκώληκα «C. Elegans», που έχει κατά κόρον χρησιμοποιηθεί ως μοντέλο βιολογικών μελετών. Οπως φαίνεται, τα κοινά του σημεία με τον άνθρωπο σε ό,τι αφορά τις βιολογικές συνέπειες της γήρανσης είναι πολλά.
Με την πάροδο του χρόνου η γονιμότητα μειώνεται βαθμιαία. Από την πλευρά του, ο «C. Elegans» μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τους λόγους για τους οποίους η αναπαραγωγική ικανότητα των γυναικών ακολουθεί την κατιούσα έως την οριστική παύση της. Οι σκώληκες παράγουν ωάρια όσο ζουν, αλλά, όπως και στις γυναίκες, η περίοδος γονιμότητας διαρκεί μόνο κατά το ένα τρίτο της ζωής τους. Οπως διαπιστώθηκε, τα ίδια γονίδια ευθύνονται για τα άωρα ωοθυλάκια και την επακόλουθη παρακμή τους. «Είναι πράγματι εκπληκτικό, επειδή το αναπαραγωγικό τους σύστημα διαφέρει ουσιαστικά από το δικό μας», δηλώνει η Κολίν Μέρφι.
Η φυσιολογία του «C. Elegans» είναι πολύ πιο απλή. Παράγει ωάρια όλη του τη ζωή, ενώ η γυναίκα γεννιέται έχοντας ήδη 2 εκατομμύρια άωρα ωοθυλάκια. Οι γυναίκες χάνουν την ικανότητα αναπαραγωγής στη μέση ηλικία των 45-55 ετών. Ομως η γήρανση των ωαρίων έχει αρχίσει ήδη μια δεκαετία νωρίτερα. Καθώς τα χρόνια περνούν, η ποιότητα των ωαρίων μειώνεται σταδιακά, με αποτέλεσμα την αδυναμία σύλληψης και τον αυξημένο κίνδυνο αποβολής και χρωμοσωματικών ανωμαλιών. Ομοίως και η γονιμότητα του νηματώδους σκώληκα σταματά. Κι αυτό παρά το γεγονός ότι εξακολουθεί να παράγει ωάρια. Καθώς γερνά, η ποιότητα των ωαρίων του φθίνει. Μάλιστα το ενδιαφέρον είναι ότι η ποιότητα και όχι η ποσότητα των ωαρίων είναι αυτή που κλείνει τη στρόφιγγα της γονιμότητας.
Η ερευνήτρια Κολίν Μέρφι θέλησε να διερευνήσει τι ακριβώς συντελείται σε μοριακό επίπεδο όταν το αναπαραγωγικό σύστημα του «C. Elegans» αρχίζει να παρακμάζει. Είναι γνωστό από άλλες έρευνες ότι οι πρωτεΐνες TGF-β, οι αυξητικοί παράγοντες μετασχηματισμού του σκώληκα, διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην ποιότητα των άωρων ωαρίων. Οι ίδιες πρωτεΐνες απαντούν στα θηλαστικά και τον άνθρωπο.
Οπως ακριβώς συμβαίνει με τις γυναίκες, η ποιότητα των ωαρίων του νηματώδους σκώληκα φθίνει με το πέρασμα του χρόνου, ενώ ταυτόχρονα η ποσότητα της πρωτεΐνης TGF-β αυξάνει. Οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι η πρωτεΐνη TGF-β επηρεάζει όλες τις διαδικασίες παρακμής στα ανώριμα ωάρια. Υψηλό επίπεδο αυτής της πρωτεΐνης σηματοδοτεί μειωμένη ικανότητα αναπαραγωγής, χρωμοσωματικές ανωμαλίες, μειωμένη ικανότητα επιδιόρθωσης βλάβης της διπλής έλικας του DNA και γερασμένη μορφή. Πειράματα σε μεταλλαγμένο σκώληκα με ιδιαίτερα χαμηλό επίπεδο του αυξητικού παράγοντα TGF-β κατέδειξαν ότι η περίοδος γονιμότητας παρατείνεται για πολύ μεγαλύτερο διάστημα σε σχέση με τα μη μεταλλαγμένα. Επίσης, τα ωάρια διατηρούν την καλή τους ποιότητα περισσότερο χρόνο. Οι κομψοί σκώληκες συνέχιζαν να παράγουν ωάρια ικανά για αναπαραγωγή, ανεξάρτητα από το ότι η γήρανση καθιστούσε αδύνατη την εναπόθεσή τους.
Διαπιστώθηκε ότι τα γονίδια που ευθύνονται για την καλή ποιότητα των ωαρίων είναι πιο ενεργά στον μεταλλαγμένο σκώληκα. Οι γυναίκες έχουν τα ίδια γονίδια με τον «C. Elegans». Κατά τη βιολόγο Κολίν Μέρφι, η γήρανση των ωαρίων του «C. Elegans» οφείλεται στις ίδιες γενετικές αλλοιώσεις που παρατηρούμε και στα ωάρια των θηλαστικών. Ενδέχεται επομένως οι γενετικοί μηχανισμοί που επιδρούν αυξάνοντας την περίοδο γονιμότητας στα σκουλήκια να λειτουργούν κατά τον ίδιο τρόπο και στα ωάρια της γυναίκας.
Αυτές ακριβώς οι ομοιότητες που καταγράφονται στις μοριακές διαδικασίες προτρέπουν τους επιστήμονες στη χρήση του νηματώδους σκώληκα ως γενετικού μοντέλου για την αντιμετώπιση της υπογονιμότητας των γυναικών. Ευελπιστούν δε πως οι έρευνες θα συμβάλουν στην αντιμετώπιση των προβλημάτων της γονιμότητας, της εγκυμοσύνης και του τοκετού που απορρέουν από την ηλικία.
Το επόμενο βήμα των ερευνών αφορά την καταγραφή των νευροδιαβιβαστών που πληροφορούν το ωάριο για την ηλικία του. «Αν κατορθώσουμε να παρέμβουμε στη δράση των νευροδιαβιβαστών, πιθανότατα να παρατείνουμε το χρονικό διάστημα κατά το οποίο το ωάριο είναι ικανό και ακμαίο προς αναπαραγωγή» καταλήγει η βιολόγος Κολίν Μέρφι.